نگاهی به تاریخچه بیهوشی
بر اساس مدارک به دست آمده، تاریخچه بیهوشی به دوران ماقبل تاریخ باز می‌گردد. در آن زمان انسان‌ها با استفاده از داروهای گیاهی بیماران را بیهوش می‌کردند. در مناطق بین‌النهرین نیز با استفاده از الکل هوشیاری بیمار را می‌گرفتند و از الکل به‌عنوان یک داروی آرام بخش استفاده می‌کردند.
بر اساس کتاب حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در ایران سال‌ها پیش جراحی سزارین انجام می‌شده و برای این کار به‌وسیله شراب مادر را بیهوش می‌کردند، بنابراین می‌توان گفت که مردم خاورمیانه جزء اولین افرادی بودند که از داروهای بیهوشی استفاده می‌کردند.
در زمان یونان باستان پزشکان با استفاده از عصاره خشخاش بیماران را بیهوش می‌کردند و اعمال جراحی را روی آن‌ها انجام می‌دادند. البته گفته می‌شود که برخی از پزشکان از روش‌های فیزیکی برای بیهوشی استفاده می‌کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به وارد کردن ضربه فیزیکی به سرعت اشاره کرد.
اگر بخواهیم به تاریخچه بیهوشی در جهان یک نگاه کلی بیندازیم باید بگوییم که از قرن ۱۸ به بعد پزشکان با استفاده از بیهوشی جراحی های خود را انجام می‌دادند تا بیماران درد کمتری حس کنند.
بیهوشی چیست؟
بیهوشی یا Anesthesia در علم پزشکی حالتی است که به بیمار القا می‌شود تا به صورت ارادی و غیرارادی هیچ گونه کنترلی روی بخشی از جسم یا تمام جسم خود نداشته باشد.
با استفاده از بیهوشی پزشکان می توانند به صورت موقت بدون ایجاد درد، بخشی از جسم بیمار را به صورت موضعی فلج کنند یا دستگاه عصبی مرکزی او را از کار بیندازند. در این حالت بیمار هیچ گونه احساس یا واکنشی به محرک‌های بیرونی نشان نمی دهد و درد را احساس نمی کند. کاربرد اصلی بیهوشی برای کاهش یا جلوگیری از احساس درد، فلج عضلانی، از بین بردن هوشیاری و فراموشی می باشد.
انواع بیهوشی
بیهوشی به 3 روش انجام می‌شود.
- بیهوشی عمومی
در فرایند بیهوشی عمومی فعالیت دستگاه عصبی مرکزی به طور کامل متوقف می‌شود و در نتیجه این عمل، بیمار کاملاً بیهوش می‌شود.
- آرامبخشی
در این روش که نوعی از بیهوشی محسوب می‌شود، بیمار به صورت کامل بیهوش نمی‌شود. پزشکان در این روش تکانه های عصبی که بین دستگاه کناره ای و قشر مغز وجود دارد را متوقف می‌کنند. به نوعی یک حالت آرام بخش به بیمار القا می‌کنند و حافظه بلند مدت او را مختل می کنند.
- بی حسی موضعی
در روش بی حسی موضعی یا منطقه‌ای، از انتقال تکانه های عصبی جلوگیری می‌شود که با استفاده از سیستم عصبی بین بافت مورد نظر و طناب نخاعی منتقل می شوند. در این روش بیمار کاملاً هوشیار است و تنها در بافت هدف حس خود را از دست می دهد؛ مانند جراحی سزارین که خانم های باردار را از کمر به پایین بی حس می کنند تا پزشک بتواند عمل سزارین را انجام دهد.
تاریخچه بیهوشی در جهان
هنگامی که صحبت از علم پزشکی و تاریخچه آن می‌شود همیشه سرنخ ماجرا به مصر باستان برمی‌گردد. با توجه به این که علم پزشکی در آن زمان بسیار پیشرفته بوده اگر بخواهیم به تاریخچه بیهوشی در جهان نیز نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که مصریان باستان در آن زمان اعمال جراحی را با استفاده از وسایل خاصی انجام می‌دادند و برای انجام اعمال جراحی هم از داروها و مسکن های استفاده می‌کردند که خاصیت آرامش بخشی داشتند.
از این داروهای گیاهی که در آن زمان استفاده می شد، می توان به عصاره گیاه مندریک اشاره کرد. این گیاه که به زبان فارسی همان مهرگیاه نام دارد در بخش ریشه خود خاصیت آرامش بخشی دارد و برای بیهوشی از آن استفاده می‌کردند.
دیوارنگاره های به جا مانده از زمان مصر باستان که به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد نشان می دهد که در آن زمان اعمال جراحی روی بیماران انجام می‌شده است.
تاریخچه بیهوشی در جهان داستان‌های بسیاری دارد و اگر بخواهیم یک به یک به کشور هایی که در گذشته این کار را انجام می‌دادند اشاره کنیم باید به صورت جداگانه تاریخی بیهوشی در هر کشور را بررسی کنیم. در کشورهای ایران و کشور هندوستان از عصاره گیاه هوم برای انجام بیهوشی استفاده می شد. عصاره گیاه هوم یا سوما با مواد دیگری ترکیب می شد و از آن به‌عنوان یک مسکن قوی و شادی آور استفاده می‌کردند.
اختراع داروی بیهوشی
تاریخچه بیهوشی در کشورهای مختلف جهان گوناگون است و در هر یک از این کشورها مانند ایران، مصر باستان، یونان، چین، کشورهای عربی و … از مواد مختلفی برای بیهوشی استفاده می‌کردند. از جمله این مواد می توان به داروهای گیاهی، الکل، ترکیبات حاوی آلکالوئیدهای قوی و … اشاره کرد.
اما اولین بار در قرن 8 میلادی معروف ترین داروی بیهوشی که در حال حاضر نیز از آن یاد می‌شود، اختراع شد. این داروی بیهوشی به نام اتر شناخته می‌شود و در آن زمان برای تفریح از آن استفاده می‌کردند، اما در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن ۱۹ یک پزشک آمریکایی به نام کرافورد لانگ خواص اتر را کشف کرد. اولین بار در سال ۱۸۴۲ برای جراحی بدون درد از آن استفاده کرد.
گاز دی نیتروژن مونوکسید نیز یکی دیگر از داروهایی است که برای بیهوشی مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو نیز توسط یک دانشمند انگلیسی به نام جوزف پریستلی کشف شد. البته با توجه به اینکه این گاز باعث خنده می‌شود نام گاز خنده را روی آن گذاشتند.
یکی دیگر از داروهای بیهوشی به نام کلروفرم توسط پزشک آمریکایی ساموئل گاتری کشف شد.
در حال حاضر از بین داروهای کشف شده در آن زمان تنها گاز دی نیتروژن مونوکسید است که به صورت گسترده استفاده می‌شود. ولی داروهای دیگری مانند اتر و کلروفرم، چندان مورد استفاده قرار نمی گیرند و داروهای امن تر و گران تر به جای آن‌ها استفاده می‌شود.
کلام پایانی
پیش از اختراع داروی بیهوشی بیماران برای جراحی مشکلات زیادی داشتند و به خاطر درد و استرس جراحی خیلی اوقات دچار شوک می شدند، اما پس از اختراع داروی بیهوشی عوارض جراحی کاهش پیدا کرد و مشکلات بیماران نیز از بین رفت. در این مقاله به تاریخچه بیهوشی نگاهی انداختیم و اطلاعاتی را درباره تاریخ کشف داروهای بیهوشی ارائه کردیم.